μ΄μ§
(Jin Lee)
β
Copyright Β© The Korean Institute of Electrical Engineers(KIEE)
Key words
Surface EMG, Muscle fatigue, Weighted-cumulated-normalized parameter
1. μ λ‘
κ·Όμ‘μ μμΆμ μ§μνλ©΄ κ·ΌνΌλ‘λ(muscle fatigue)μ κΈ°μΈνμ¬ μνλ κ·Όλ ₯μ μΌμ νκ² μ μ§νλλ° μ€ν¨νκ² λλ©°, κ·Ό νΌλ‘λ₯Ό λλ°ν μ§μμ μΈ
μμΆμ κ·Όμ‘μ μμμ μ€ μ μμΌλ©°, μ΄λ μΌμμνλμμ μ§μ₯μ μ΄λνλ μ€μν μμΈμ΄ λ μ μλ€
(1,2). κ·Έλ¬λ―λ‘ κ·ΌνΌλ‘μ μν κ·Όμ‘μ νΉμ± λ³νλ₯Ό μ ννκ³ μ λμ μΌλ‘ μμλ΄λ κ²μ μν, μ¬νν, μ΄λν, μΈκ°κ³΅ν λ±μ λ€λ°©λ©΄μμ μ€μ©μ±μ΄ μ¦λλκ³
μλ€.
λΉκ΄νμ (non-invasive)μΌλ‘ κ·Όμ‘ νλμ μ€μκ° κ΄μΈ‘(real time monitoring)μ΄ κ°λ₯ν μ₯μ μ΄ μλ νλ©΄κ·Όμ λ(SEMG: surface
electromyogram) μ νΈλ₯Ό λ°νμΌλ‘ κ·ΌνΌλ‘λλ₯Ό μΆμ νκ³ μ νλ μ°κ΅¬λ κΎΈμ€ν μλλκ³ μλ€
(3-9). νΉν λνμ κ·Όμ λ μ§νμΈ‘μ μ μν ν΅κ³μ 맀κ°λ³μ(statistical parameter)λ€μΈ RMS(root mean square), ARV(average
rectified value)μ μ£ΌνμνΉμ± μΈ‘μ λ³μλ€μΈ MNF(mean frequency), MDF(median frequency)λ€μ μ μ©ν κΈ°μ‘΄μ
μ°κ΅¬λ€
(3,5)μ ν΅νμ¬ κ·Όμ‘μ μμΆμ΄ μ§μλμ΄ κ·ΌνΌλ‘λκ° λ°μνλ©΄ νλ©΄κ·Όμ λ μ νΈμ μ§νμ μ¦κ°νλ©° μ£Όνμ μ€ννΈλΌμ μ μ£Όνλ‘ μ΄λνλ€λ νΉμ±μ΄ λ°νμ‘μΌλ©°, μ΄λ¬ν
νΉμ±μ μμμ μΈκΈν μμ©λΆμΌλ€μμ νλ©΄κ·Όμ λ μ νΈλ‘λΆν° κ·ΌνΌλ‘λλ₯Ό μΆμ νλλ° μ΄μ©λμ΄μ Έμ€κ³ μλ€.
μ΅κ·Ό λ€μ΄ μ΄μ κ°μ΄ κ·Όμ‘μ νΌλ‘μ κΈ°μΈνμ¬ νλ©΄κ·Όμ λ μ νΈμμ λνλλ μ§ν λ° μ£Όνμμ λ³νλ₯Ό λ³΄λ€ κ°κ±΄(robust)νκ³ μ λμ μΌλ‘ μΆμ ν μ
μλ ν΅κ³μ 맀κ°λ³μλ₯Ό μμλ΄κΈ° μν μ°κ΅¬λ€μ΄ μ£Όλͺ©λ°κ³ μλ€. Dimitrovμ κ·Έμ λλ£λ€
(4) λ° μ¬λ¬ μ°κ΅¬μλ€μ
(7-9) νλ©΄κ·Όμ λ μ νΈλ₯Ό λμμΌλ‘ μΌκ΄λκ² κ·ΌνΌλ‘λλ₯Ό κ²μΆνκΈ° μν΄μλ μ§ν 맀κ°λ³μλ€ λ³΄λ€λ μ£Όνμ 맀κ°λ³μλ€μ΄ μ€ν νκ²½μ λ³ν μμΈμ μν λ€μν
μ‘μ(noise)μ κ°κ±΄ν¨μ μ§μ νμμΌλ©°, Kahl
(7)κ³Ό Lee
(9)λ 맀κ°λ³μλ€μ κ°κ±΄μ±μ λνμ¬ κ·ΌνΌλ‘λμ λν λ―Όκ°μ±(sensitivity)μ λΆμνμ¬ λ³΄λ€ μ λμ μΌλ‘ νΌλ‘λλ₯Ό λνλΌ μ μλ 맀κ°λ³μλ₯Ό μ°ΎκΈ°
μν μλλ₯Ό λ³΄κ³ νμμΌλ©°, Rocha λ±
(8)μ λμΌν κΈ°μ€μ λ°νμΌλ‘ μλ‘ μ λμ μΈ λΉκ΅κ° κ°λ₯ν μλ‘μ΄ ν΅κ³μ 맀κ°λ³μ λͺ¨λΈμ μ μνλ λ±, νλ©΄κ·Όμ λ μ νΈλ‘λΆν° λ³΄λ€ κ°κ±΄νκ³ λ―Όκ°νκ² κ·ΌνΌλ‘λλ₯Ό
μΆμ ν μ μλ 맀κ°λ³μλ€μ μ΄μ©νμ¬ κ·ΌνΌλ‘λλ₯Ό μ λννμ¬ κ²μΆνκΈ° μν κΈ°μ΄μ λ¨κ³μ μ°κ΅¬λ€μ΄ κΎΈμ€ν μλλκ³ μλ€.
λ³Έ μ°κ΅¬μμλ μ΄λ¬ν μ΅κ·Ό μ°κ΅¬μ κ΄μ μμ, λ±μ²μ± μμ μμΆ(isometric voluntary contraction)μΌλ‘ μμ§ν νλ©΄κ·Όμ λ μ νΈλ₯Ό
λμμΌλ‘ λ³΄λ€ κ°κ±΄νκ³ κΈ°μ΄μ μμ€μ μ λνμ μ 리ν κ·ΌνΌλ‘λ κ²μΆ 맀κ°λ³μλ₯Ό μμλ΄κ³ , μ΄ λ³μλ₯Ό μ μ©νμ¬ νΌκ²μ κ°μΈμ κ·ΌνΌλ‘λ μ λλ₯Ό ꡬλ³νκΈ°
μν λΆμμ μλνμλ€. μ΄λ₯Ό μνμ¬ Rocha
(8)μ ν΅κ³μ κ·ΌνΌλ‘λ μΆμ 맀κ°λ³μ λͺ¨λΈμ λ°νμΌλ‘ 6κ°μ μ£Όνμ 맀κ°λ³μ MNF, MDF, SMR(spectral moment ratio), TUF(turn
frequency), SPF(spike frequency) ZCF(zero-crossing frequency)λ€μ κ°μ€(weighting), λμ (cumulating),
μ κ·ν(normalizing) μ²λ¦¬λ₯Ό μ μ©νμ¬ μλ‘κ² μ λνμμΌλ©°, μ΄λ₯Ό μ μ©νμ¬ κ·ΌνΌλ‘λ μ λμ κ΅¬λ³ μ±λ₯μ λΆμν κ²°κ³Όλ₯Ό μ μνμλ€. μ¦, μμ
κ°μ΄ μλ‘κ² μ λν κ°μ€-λμ -μ κ·ν 맀κ°λ³μλ€(weighted- cumulated-normalized parameters)μ λμμΌλ‘ κ·ΌνΌλ‘λ κ²μΆμ
κ°κ±΄μ±κ³Ό λ―Όκ°μ±μ νκ°νκ³ , μ΄λ₯Ό λ°νμΌλ‘ μ μ ν 맀κ°λ³μλ₯Ό μ μ©νμ¬ νΌκ²μ κ°μΈμ μλ‘ λ€λ₯Έ κ·ΌνΌλ‘λ μ λ(fatigue level)μ ꡬλ³μ μλν
λΆμ κ²°κ³Όλ₯Ό μ μνμλ€.
2. κ°μ€-λμ -μ κ·ν κ·ΌνΌλ‘λ κ²μΆ 맀κ°λ³μ
νλ©΄κ·Όμ λ μ νΈλ₯Ό λμμΌλ‘ κ·ΌνΌλ‘λλ₯Ό μ ννκ² μΆμ νκΈ° μν 맀κ°λ³μλ μ¬λ¬ κ°μ§ μ€ν, νκ²½μ μμΈμ μνμ¬ λΆκ°λλ μ‘μμ λν κ°κ±΄μ±(robustness)κ³Ό
κ·Όμ‘μ νΌλ‘μ λ°λΌ λ°μνλ κ·Όμ λ μ νΈμ ν΅κ³μ νΉμ± λ³νμ λν λ―Όκ°μ±(sensitivity)μ λμμ λ§μ‘± μν€λ κ²μ΄ μ€μνκ² μꡬλλ€
(7-9). κ°μ€-λμ -μ κ·ν 맀κ°λ³μλ μ΄λ¬ν νΉμ±μ κ·Όμ ν κ·ΌνΌλ‘λ μΆμ 맀κ°λ³μμ΄λ€.
2.1 κ°μ€-λμ -μ κ·ν 맀κ°λ³μ λͺ¨λΈ
ν΅κ³μ μ μ μμκ³Όμ (stochastic stationary random process)
(10)μΌλ‘ λͺ¨λΈλ§ν μ μλ νλ©΄κ·Όμ λ μ νΈ, $x_{m}(n)$μΌλ‘λΆν° μΆμ λλ λμ ν΅κ³μ νΉμ± κ°($\lambda_{c}$)λ λ€μκ³Ό κ°μ΄ μ λν
μ μλ€
(8).
μ¬κΈ°μ $m:signal segment ,\: r:proces\sin g w\in ow$ μΈλ±μ€(index)λ₯Ό κ°κ° λνλ΄λ©°, $E :\exp ectation$
μ°μ°μλ₯Ό λνλΈλ€.
μ(1)μ κ°μ€ μ°μ° μ μΆκ°νλ©΄ λ€μμ κ°μ€-λμ νΉμ± κ°(맀κ°λ³μ), $\lambda_{a}$λ₯Ό
μ(2)μ κ°μ΄ μ λν μ μλ€.
μ (2)μ λμΌν κΈ°μ€κ³Ό λ¨μλ‘ λΉκ΅κ° κ°λ₯νλλ‘ μ κ·νμ²λ¦¬λ₯Ό μΆκ°νλ©΄ λ€μμ κ°μ€-λμ -μ κ·ν 맀κ°λ³μ, $\lambda_{s}$λ₯Ό μ λν μ μλ€.
μ μ νλ₯ κ³Όμ νλ©΄κ·Όμ λ μ νΈ λͺ¨λΈλ‘ λΆν° μ(3)κ³Ό κ°μ΄ μ λν μ μλ κ°μ€-λμ -μ κ·ν 맀κ°λ³μλ€μ μκ³μ΄(time series)μ μ μμ±μ λ§μ‘±νλ©°, λΆμμ°½ μΈλ±μ€, $r$μ λΉλ‘νλ μ ν
ν¨μ(linear function)κ° λλ©°, λ€μν μ€ν νκ²½μ λ°©ν΄ μμΈ(λΆκ°μ‘μ, μ κ·ΉμμΉ, μ€νμκ° λ³ν λ±μ μν λ³λ)μ λ³΄λ€ κ°κ±΄ν κ·ΌνΌλ‘λ
μΆμ κΈ°λ‘ μ μ©ν μ μλ€(8).
2.2 κ°μ€-λμ -μ κ·ν μ£Όνμ 맀κ°λ³μ μ λ
λ³Έ μ°κ΅¬μμλ μ§κΈκΉμ§ μ¬λ¬ μ°κ΅¬μλ€μ μν΄μ μΌκ΄μ μΌλ‘ κ°κ±΄νκ² κ·ΌνΌλ‘λμ μν νλ©΄κ·Όμ λ μ νΈμ νΉμ± λ³νλ₯Ό κ²μΆνλλ° λ³΄λ€ μ ν©ν κ²μΌλ‘ μλ €μ§
6κ°μ μ£Όνμ 맀κ°λ³μλ€, MNF(mean frequency), MDF(median frequency)(5), SMR (spectral moment ratio)(4), TUF(turn frequency), SPF(spike frequency), ZCF(zero-crossing frequency)(11)λ€μ μμμ μ μν λͺ¨λΈλ§ λ°©λ²μ μ μ©νμ¬ κ°μ€-λμ -μ κ·ν(WC:weighted- cumulated-normalized) 맀κ°λ³μλ€λ‘ λ€μκ³Ό κ°μ΄
μ λνμλ€.
μ μλ€μμ $r$μ window index, $P(f)$λ μ λ ₯μ€ννΈλΌλ°λ(power spectral density) ν¨μ, $f_{s}$λ νλ³Έν
μ£Όνμ(sampling frequency), $f^{-1}$, $f^{5}$μ κ°κ° -1μ°¨ 5μ°¨ spectral moment, $f_{1}=5[Hz],\:
f_{2}=500[Hz]$ λ₯Ό κ°κ° λνλΈλ€(6κ° μ£Όνμ 맀κ°λ³μλ€μ λ³΄λ€ μμΈν μ μλ [4,5,11] μ°Έμ‘°).
3. νλ©΄κ·Όμ λ μμ§ μ€ν
λ³Έ μ°κ΅¬μμλ 21~28(νκ· 24.3)μΈμ 건κ°ν μ±μΈλ¨μ 11λͺ
μ λμμΌλ‘ μΌμ ν κ·Όλ ₯μ λ±μ²μ±(isometric) %μ΅λμμμμΆ(MVC: maximum
voluntary contraction)μ 30μ΄κ° μ μ§μν€λ©° μ΄λλ°κ·Ό(biceps brachii muscle)μμ μμ§ν νλ©΄κ·Όμ λ μ νΈλ₯Ό λμμΌλ‘
μ μν λ°©λ²μ μ±λ₯μ νκ°νμλ€. μ΄λλ°κ·Όμ %MVC μμΆμ μμμ λ°ν λ±μ 보쑰λꡬλ₯Ό μ΄μ©νμ¬ κ³ μ λ νκΏμΉ ꡬλΆλ¦¬κΈ°(elbow flexion)
μμΈλ₯Ό μ μ§μν€λ©° νΌκ²μκ° μμ μ κ·Όλ ₯μ λμΌλ‘ νμΈνλ(visual feedback) λ°©λ²μ μ΄μ©νμ¬ λμΌν κ·Όλ ₯μ μ μ§μν€λ©° μ€μνμλ€. κ° νΌκ²μλ
λμΌν %MVCμ λνμ¬ 9ν λ°λ³΅ μ€νμ μ€μνμμΌλ©°, μ κ·Ή μμΉλ₯Ό νμνμ¬ λ§€ μλ μ λμΌν μμΉμ λΆμ°©ν μ μλλ‘ νμκ³ , 3νκΉμ§ μ€νμ
μ¬μ΄μ μ΅μ 5λΆκ°μ ν΄μ, 3ν μΈνΈ(set) νμλ μ΅μ 30λΆκ°μ ν΄μμ ν΅νμ¬ μ΄μ μ€νμ μν μν₯μ μ°¨λ¨νμλ€(7,11). λν κ·ΌμμΆλ ₯μ λ³νμ λ°λ₯Έ νΌλ‘λ μ λ κ΅¬λ³ νΉμ±μ μμ보기 μνμ¬ 20, 80%MVC μ€νμ κ°κ° μ€μνμ¬, μ΄ 198(2 %MVCs$\times$9
μλ$\times$11 λͺ
=198)κ°μ νλ©΄κ·Όμ λ μ νΈλ₯Ό μμ§νμλ€.
νλ©΄κ·Όμ λ μ νΈμ μ·¨λμ Delsysμ¬μ Bagnoli-2 EMG system(DE-2.1 surface electrode, 1 channel μ€ν)(12), Data Translationμ¬μ DT9804 A/D 컨λ²ν°λ₯Ό μ¬μ©νμ¬, μ¦νλ₯ μ 1000λ°°, νλ³Έν μ£Όνμλ 1024[Hz]λ‘ κ°κ° μ€μ νκ³
μ€μνμμΌλ©°, μ μν κ°μ€-λμ -μ κ·ν 맀κ°λ³μλ€μ κ²μΆ λ° λΆμ μκ³ λ¦¬μ¦μ matlab(version R2015b)(13) μννΈμ¨μ΄λ₯Ό μ΄μ©νμ¬ νλ‘κ·Έλλ° νμλ€.
4. κ²°κ³Ό λΆμ λ° κ²ν
λ³Έ μ°κ΅¬μμ μ μν 6κ° μ£Όνμ κ°μ€-λμ -μ κ·ν 맀κ°λ³μλ€μ νκ°νκΈ° μνμ¬ 20, 80%MVC μμΆλ ₯μ 30μ΄κ° μ μ§μν€λ©° μ΄λλ°κ·Όμμ μμ§ν
κ°κ° 99κ°μ©(μ΄ 198κ°) νλ©΄κ·Όμ λ μ νΈλ₯Ό λμμΌλ‘, λ¨Όμ κ° λ§€κ°λ³μλ€μ κ°κ±΄μ±κ³Ό λ―Όκ°μ±μ νκ°νμ¬ μ±λ₯μ΄ μ°μν λ³μλ₯Ό μ μ νμμΌλ©°, μ΄λ κ²
μ μ ν 맀κ°λ³μλ₯Ό μ΄μ©νμ¬ 11λͺ
νΌκ²μμ κ·ΌνΌλ‘λ μ λλ₯Ό ꡬλ³νλ λΆμμ μ€μνμλ€.
κ·Έλ¦Ό 1μ 30μ΄κ° 20%, 80%MVC μμΆμΌλ‘ μμ§ν νλ©΄κ·Όμ λ μ νΈλ₯Ό λμμΌλ‘ WCMNF 맀κ°λ³μλ‘ μλν κ·ΌνΌλ‘λ μΆμ κ²°κ³Όλ₯Ό λνλ΄μλ€.
κ·Έλ¦Ό. 1. νλ©΄κ·Όμ λ μ νΈλ‘λΆν° κ²μΆν κ°μ€-λμ -μ κ·ν νκ· μ£Όνμ(WCMNF)
Fig. 1. Weighted-cumulated-normalized MNFs detected from surface EMG signals
μ κ·Έλ¦Όμ, μΌνΈμλ WCMNF 맀κ°λ³μ κ²μΆμ μ¬μ©λ λ±μ²μ± %MVC μμΆμ 30μ΄κ° μ μ§μν€λ©° μ΄λλ°κ·Όμμ μμ§ν νλ©΄κ·Όμ λ μ νΈμ μ΅μ΄ 1μ΄κ°μ
μ νΈ νν, μ€λ₯ΈνΈμλ 0.5μ΄ λΆμμ°½κΈΈμ΄(μ΅λ λΆμμ°½ μΈλ±μ€, $r=60$)λ₯Ό μ μ©νμ¬ κ²μΆν WCMNF 맀κ°λ³μμ 30μ΄κ° λ³ν λͺ¨μμ λνλ΄μ΄
ꡬμ±ν κ²μ΄λ€. λν 맀κ°λ³μ λ³ν κ·Έλνμλ μ΄λ‘ μ μ μ μ νΈλͺ¨λΈμΈ κ²½μ°μ κ²μΆλλ $r$-μ§μ μ λΉκ΅ κΈ°μ€μΌλ‘ λμμ λνλ΄μλ€.
κ·Έλ¦Ό 1μ ν΅νμ¬ μκ°μ λ°λ₯Έ λμ μ νΈμ ν΅κ³μ νΉμ±μ΄ λ³νμ§ μλλ€λ©΄ μ΄λ‘λΆν° κ²μΆλ κ°μ€-λμ -μ κ·ν 맀κ°λ³μλ $r$-μ§μ κ³Ό λμΌν λ³νλ₯Ό λνλΌ
κ²μ΄λ©°, μκ°μ λ°λΌ ν΅κ³μ νΉμ±μ΄ λ³νλ μ νΈμ λΉμ μμ±(non-stationarity)μ κΈ°μΈνμ¬ $r$-μ§μ κ³Όμ μ곑(distortion)μ΄
λ°μνλ κ²μμ μ μ μλ€. μ¦ νλ©΄κ·Όμ λ μ νΈλ‘λΆν° κ²μΆν WCMNFμ λ³ν 곑μ κ³Ό $r$-μ§μ κ³Όμ μ°¨μ΄λ κ·ΌνΌλ‘λμ κΈ°μΈνμ¬ λ°μνλ νλ©΄κ·Όμ λ
μ νΈμ μ£Όνμ νΉμ± λ³νλ₯Ό λνλ΄λ κ²μΌλ‘ λ³Ό μ μλ€. κ·Έλ¬λ―λ‘ μ΄ μ°¨μ΄κ° ν΄μλ‘ κ·ΌνΌλ‘λ μ λκ° μ¬ν κ²μΌλ‘ κ°μ£Όν μ μμΌλ©° μ΄λ¬ν νΉμ±μ μλ‘
λ€λ₯Έ κ·ΌνΌλ‘λ μ λ(muscle fatigue level)λ₯Ό ꡬλ³νλλ° μ μ©ν μ μλ€. λν μ΄λ¬ν κ°μ€-λμ -μ κ·ν 맀κ°λ³μλ₯Ό ν΅νμ¬ κ²μΆλλ
ν΅κ³μ νΉμ± κ°λ€μ λμΌν κΈ°μ€($r$-μ§μ )κ³Ό λ¨μλ‘ μ λμ μΈ μ°¨μ΄ λΉκ΅κ° κ°λ₯νλ€λ μ₯μ μ μ΄μ©νμ¬ μλ‘ λ€λ₯Έ κ·ΌνΌλ‘λ μ λλ₯Ό μΆμ νλ λ°©λ²μΌλ‘
μ μ© κ°λ₯νλ€. μ¦ κ·Έλ¦Ό 1μ κ²°κ³Όλ λμΌν νΌκ²μμ 20%MVC μμΆ μ νΈλ³΄λ€λ 80%MVC μμΆμ κ²½μ°μ r-μ§μ κ³Ό WCMNF-곑μ μ μλμ μ곑 μ λκ° ν¬κ² λνλ¨(κ·ΌνΌλ‘λ
μ λκ° μ¬ν¨)μ μ μ μμΌλ©°, μ΄ μ곑μ μ°¨μ΄λ₯Ό μ λμ μΌλ‘ κ²μΆνμ¬ μλμ κ·ΌνΌλ‘λ μ λλ₯Ό ꡬλ³ν μ μλ€.
4.1 κ·ΌνΌλ‘λ μΆμ μ±λ₯ λΆμ
νλ©΄κ·Όμ λ μ νΈλ₯Ό λ°νμΌλ‘ νλ μ μ ν κ·ΌνΌλ‘λ μΆμ 맀κ°λ³μλ λ€μν μ€ν νκ²½μ λ°©ν΄(disturbance) μμΈμλ κ°κ±΄νκ² κ·ΌνΌλ‘λλ₯Ό κ²μΆν
μ μλ κ°κ±΄μ±κ³Ό κ·Όμ‘μ νΌλ‘μ μν΄μ λ°μνλ μ νΈμ ν΅κ³μ νΉμ± λ³νλ₯Ό λ―Όκ°νκ² κ²μΆν μ μλ λ―Όκ°μ±μ λμμ κ°μΆκ³ μμ΄μΌνλ€. κ·Έλ¬λ―λ‘ λ³Έ
μ°κ΅¬μμλ μ μν 6κ° κ°μ€-λμ -μ κ·ν 맀κ°λ³μλ€μ λνμ¬ κ°κ±΄μ±κ³Ό λ―Όκ°μ±μ λ¨Όμ λΆμ, νκ°νμλ€.
λ€μ κ·Έλ¦Ό 2μ 80%MVC μμΆμΌλ‘ μ΄λλ°κ·Όμμ μμ§ν νλ©΄κ·Όμ λ μ νΈλ₯Ό λμμΌλ‘ λ³Έ μ°κ΅¬μμ μ μν 6κ° λ§€κ°λ³μλ€μ μ μ©νμ¬ μ€μν κ·ΌνΌλ‘λ μΆμ κ²°κ³Όλ₯Ό
λνλ΄μλ€.
κ·Έλ¦Ό. 2. 6κ° κ°μ€-λμ -μ κ·ν 맀κ°λ³μλ€μ λ³ν 곑μ
Fig. 2. Variation curves of 6 weighted-cumulated- normalized parameters
μ κ·Έλ¦Όμ λ±μ²μ± 80%MVC μμΆμΌλ‘ 30μ΄κ° μμ§ν νλ©΄κ·Όμ λ μ νΈλ‘λΆν° 6κ° κ°μ€-λμ -μ κ·ν 맀κ°λ³μλ€μ κ°κ° κ²μΆνμ¬(0.5μ΄ λΆμμ°½ μ μ©)
λ³νμ λͺ¨μμ λμμ λνλΈ κ²μΌλ‘, WCMDF 맀κ°λ³μμ λ³νκ° r-μ§μ κ³Όμ μκ³‘μ΄ μ΅λ, WCSMR λ³μμ κ²½μ°κ° μ΅μλ‘ λνλ¬μμ 보μ¬μ£Όκ³ μλ€.
κ·ΌνΌλ‘λ μΆμ μ μν ν΅κ³μ 맀κ°λ³μμ κ°κ±΄μ±μ μμΆ μ΄κΈ°(μ£Όλ‘ 1λΆ μ΄λ΄) κ·ΌνΌλ‘λ μ§νμ μ νμ±μ κ·Όκ±°λ‘ νλ CoC(맀κ°λ³μ λ³ν 곑μ κ³Ό μ ννκ·
μ§μ μ μκ΄κ³μ)(9)κ°μ λΆμνμ¬ νκ°ν μ μλ€. μ¦ CoC$\approx$1 μΌμλ‘(맀κ°λ³μ λ³νμ λͺ¨μμ΄ μ§μ μ κ°κΉμΈμλ‘) μΈλΆ λΆκ° λ° μ€ν νκ²½μ μμΈμ μν
λ€μν μ‘μμ κ°κ±΄νκ² κ·ΌνΌλ‘λλ₯Ό μΆμ νλ μ±λ₯μ λνλ΄λ κ²μΌλ‘ νκ°ν μ μλ€. μ΄λ¬ν νκ°λ₯Ό μλν μ΄μ μ°κ΅¬λ€(7,9)μ κ²°κ³Όλ₯Ό λ°νμΌλ‘ λ³Έ μ°κ΅¬μ 6κ° κ°μ€-λμ -μ κ·ν 맀κ°λ³μλ€μ κ°κ±΄μ±μ λΉκ΅, λΆμν΄λ³Έ κ²°κ³Ό 6κ° λ³μ λͺ¨λ, CoC$\approx$1λ‘ λνλ(μ
κ·Έλ¦Όμμ 6κ° λ³μλ€μ λ³ν λͺ¨μμ΄ λͺ¨λ μ§μ μ κ°κΉλ€) μ΄μ μ°κ΅¬μ 맀κ°λ³μλ€μ κ²°κ³Ό(CoC$\le$0.81)μ(9) λΉνμ¬ κ°κ±΄μ±μ΄ μ°μνμλ€. μ΄λ Rocha(8)μ μ°κ΅¬μμ κ°μ‘°ν λ°μ κ°μ΄, μ νΈμ λΆκ°λλ μ‘μμ ν¨κ³Όλ₯Ό κ°μμν€λ κ°μ€-λμ μ νΈμ²λ¦¬ λ°©λ²μ μ μ©μ κΈ°μΈνλ νΉμ±μΈ κ²μΌλ‘ λ³Ό μ μλ€.
κ·ΌνΌλ‘λμ μν΄μ λ°μνλ 맀κ°λ³μ λ³νμ λΉμ μμ±μ λ―Όκ°νκ² κ²μΆνλ μ±λ₯μ λ€μ μμΌλ‘ μ μν μ μλ r-μ§μ κ³Όμ μλμ μ곑(relative
distortion) κ°μ μ΄μ©νμ¬ μ λμ μΌλ‘ νκ°ν μ μλ€.
μμμμ λΆμμ°½ μΈλ±μ€, $r=60$μΌλ‘ μ€μ νμ¬ νΌλ‘λκ° μλ κ²½μ°μ r-μ§μ κ³Ό 맀κ°λ³μ λ³ν 곑μ μ μ΅μ’
μ μμμ 거리 μ°¨μ΄μ λ°±λΆμλ‘ μλμ
μ곑μ κ²μΆν¨μΌλ‘μ¨, λ―Όκ°μ±μ μ°¨μ΄λ₯Ό κ°λ₯ν ν¬κ² κ²μΆνμ¬ μλ‘ λ€λ₯Έ κ·ΌνΌλ‘λ μ λμ μ λμ μΈ κ΅¬λ³μ μ 리νλλ‘ νμλ€. λ€μ ν 1μ μ(10)μ μ μ©νμ¬ λ±μ²μ± %MVC μμΆμΌλ‘ μμ§ν νλ©΄κ·Όμ λ μ νΈμ λνμ¬ λ³Έ μ°κ΅¬μμ μ μν 6κ° λ§€κ°λ³μλ€μ λ―Όκ°μ±μ λΉκ΅, λΆμν κ²°κ³Όλ₯Ό μ λμ μΌλ‘
λνλ΄μλ€.
ν 1. 6κ° λ§€κ°λ³μλ€μ μλμ μ곑 λΉκ΅
Table 1. Comparison of relative distortion for 6 parameters
%MVC
parameter
|
d(meanΒ±sd)[%]
|
20%MVC
|
80%MVC
|
WCMNF
|
2.31Β±1.56
|
5.87Β±4.59
|
WCMDF
|
3.53Β±2.51
|
8.64Β±5.29
|
WCSMR
|
2.09Β±1.72
|
4.09Β±1.95
|
WCTUF
|
2.52Β±1.38
|
4.92Β±3.62
|
WCSPF
|
3.69Β±3.06
|
6.46Β±4.69
|
WCZCF
|
3.46Β±2.79
|
6.68Β±4.44
|
ν 1μ κ²°κ³Όλ 1λͺ
νΌκ²μμ 9λ² μμΆ μλλ‘ μμ§ν νλ©΄κ·Όμ λ μ νΈλ₯Ό λμμΌλ‘ κ²μΆν 30μ΄κ°μ 맀κ°λ³μ λ³ν 곑μ κ³Ό r-μ§μ κ³Όμ μλμ μ곑μ κ°κ°
κ³μ°νμ¬ νκ· κ³Ό νμ€νΈμ°¨λ‘ λνλΈ κ²μ΄λ€. μ¦ WCMNF λ³μμ κ²½μ° 20%MVC μμΆμΌλ‘ μμ§ν 9κ° μ νΈμ λνμ¬ κ°κ° 30μ΄κ°μ λ³ν 곑μ μ
ꡬν λ€μ, r-μ§μ κ³Όμ μλμ μ곑 κ°(d)μ μ(10)μΌλ‘ κ³μ°νμ¬ νκ· =2.31, νμ€νΈμ°¨=1.56μΌλ‘ κ°κ° λνλΈ κ²μ΄λ€. μ΄μ κ°μ λΆμμ κ° λ§€κ°λ³μμ κ·ΌνΌλ‘λμ μν λ³νμ λν λ―Όκ°μ±(νκ· κ°)κ³Ό
ν¨κ» μ κ·Ή μμΉ, μ€ν μκ° λ±μ μ€ν νκ²½μ 쑰건μ λ³νμ λν νΉμ±(νμ€νΈμ°¨ κ°)μ λμμ μμ보기 μνμ¬ μ€μν κ²μ΄λ€.
μμ κ·Έλ¦Ό 2λ₯Ό ν΅ν΄μ μΈκΈνμλ―μ΄ μλμ μ곑, d κ°μ΄ ν΄μλ‘(κ·Έλ¦Ό 2μμ r-μ§μ κ³Ό 맀κ°λ³μ λ³ν곑μ μ΅μ’
μ μμμ 거리 μ°¨μ΄κ° ν΄μλ‘) λ―Όκ°μ±μ΄ λμ 맀κ°λ³μμμ κ°λ¦¬ν¨λ€. κ·Έλ¬λ―λ‘ ν 1μ κ²°κ³Όλ 20%MVCμ κ²½μ°λ WCSPF(d=3.69), WCMDF(d=3.53), 80% MVCμ κ²½μ°λ WCMDF(d=8.64) λ³μλ€μ λ―Όκ°μ±μ΄
μ°μν¨μ λνλ΄κ³ μλ€. λν μ΄μ μ°κ΅¬λ€(7-9)μ κ²°κ³Όμμ μ§μ λ λ°μ μ μ¬νκ² λͺ¨λ κ²½μ°μ νμ€νΈμ°¨κ° νκ· μ μ΅μ 48% μ΄μμ κ°μΌλ‘ λνλ λμΌν νΌκ²μμ λμΌν μμΆλ ₯μΌ λμλ μλ μμ μ
λ°λ₯Έ κ·ΌνΌλ‘λ μΆμ μΉμ μ°¨μ΄κ° λ€μ ν¬κ² λνλ¨μ νμΈν μ μμμΌλ©°, WCSPF λ³μμ κ²½μ°κ° 73% μ΄μμΌλ‘ νΈμ°¨κ° κ°μ₯ ν¬κ² λνλ¬λ€. μ΄λ¬ν
νΈμ°¨λ μ£Όλ‘ μ€ν μμ μ λ°λ₯Έ μ€ν νκ²½μ λ³ν μμΈμ μν κ²μ΄λ©°, νμμ μμΈμ μ‘μμΌλ‘ κ°μ£Όν Rocha(8)μ μ°κ΅¬μμ μ§μ ν λ°μ κ°μ΄ κ°λ₯ν μμ νΈμ°¨λ₯Ό λνλ΄λ 맀κ°λ³μκ° λ³΄λ€ κ°κ±΄ν κ·ΌνΌλ‘λ μΆμ μ±λ₯μ κ°λ κ²μΌλ‘ λ³Ό μ μλ€. κ·Έλ¬λ―λ‘ μ΄μ κ°μ
μ λ€μ κ³ λ €νλ©΄ ν 1μ λΆμ κ²°κ³Όλ WCMDF λ³μκ° 20%, 80% μμΆλ ₯ λͺ¨λμ λνμ¬ ν° νκ· κ°κ³Ό μμ νμ€νΈμ°¨λ₯Ό λνλ΄λ κ°μ₯ μ°μν μ±λ₯μ κ·ΌνΌλ‘λ μΆμ 맀κ°λ³μμμ
보μ¬μ£Όκ³ μλ€.
4.2 κ·ΌνΌλ‘λ μ λ(fatigue level) ꡬλ³
μμ μ μ±λ₯ λΆμμ ν΅νμ¬ μ μ ν WCMDFμ μ΄μ μ μ¬ν ν΅κ³μ νΉμ±μWCMNF, 2κ°μ 맀κ°λ³μλ₯Ό μ΄μ©νμ¬ λ³Έ μ°κ΅¬μμλ 11λͺ
νΌκ²μ λͺ¨λλ₯Ό
λμμΌλ‘ κ·ΌνΌλ‘λ μ λλ₯Ό ꡬλ³νκΈ° μν λΆμμ μλνμμΌλ©°, λ€μ κ·Έλ¦Ό 3μ 1λͺ
νΌκ²μμ κ²°κ³Όλ₯Ό λνλ΄μλ€.
κ·Έλ¦Ό. 3. κ·ΌνΌλ‘λ μ λ κ΅¬λ³ κ²°κ³Ό
Fig. 3. A result of muscle fatigue level discrimination
κ·Έλ¦Ό 3μ λμΌν νΌκ²μλ‘λΆν° 30μ΄κ° 20%, 80%MVC μμΆμ μ μ§μν€λ©° κ°κ° μμ§ν SEMG μ νΈλ₯Ό λμμΌλ‘ κ²μΆν WCMNF, WCMDF 맀κ°λ³μλ€μ
λ³ν곑μ κ³Ό r-μ§μ κ³Όμ μλμ μ곑, d κ°μ κ°κ° ꡬνμ¬ λμμ λνλΈ κ²μ΄λ€. μ°μΈ‘ κ·Έλ¦Όμ WCMDF 맀κ°λ³μμ κ²½μ° r-μ§μ κ³Όμ μλμ μ곑,
d=5.33(20%MVC), d= 28.07(80%MVC)λ‘ κ°κ° λνλ, κ·Έ μ°¨μ΄κ° 22.74[%]μμ 보μ¬μ£Όκ³ μλ€.
μ κ·Έλ¦Όμ κ²°κ³Όλ‘ λνλΈ λ°μ κ°μ΄, λ³Έ μ°κ΅¬μμλ κ·ΌνΌλ‘λμ μν ν΅κ³μ νΉμ± λ³νκ° μλ μ μ κ·Όμ λ μ νΈμΌ λ κ²μΆλλ r-μ§μ κ³Ό κ·ΌνΌλ‘μ μν΄μ
λ°μνλ μ νΈμ λΉμ μμ±μ λ°λΌμ κ²μΆλλ 맀κ°λ³μ λ³ν곑μ κ³Όμ μ λμ μ°¨μ΄λ₯Ό λνλ΄λ μλμ μ곑 κ°μΌλ‘ μλ‘ λ€λ₯Έ κ·ΌνΌλ‘λ μ λλ₯Ό ꡬλ³νκΈ° μν
μλλ₯Ό μ€μνμλ€. μ¦ κ·Έλ¦Ό 3μ κ²°κ³Όλ WCMNF, WCMDF 2κ°μ 맀κ°λ³μ λͺ¨λμμ λμΌν νΌκ²μμ κ°ν μμΆλ ₯μΌμλ‘ μλμ μ곑(d κ°)μ΄ ν¬κ² λνλλ©°, μ΄λ d κ°μ΄
ν΄μλ‘ μ¬ν κ·ΌνΌλ‘λλ₯Ό κ°λ¦¬ν€λ κ²μμ 보μ¬μ£Όκ³ μλ€. λν μλμ μ곑 d κ°μ κΈ°μ‘΄ μ°κ΅¬λ€(7,9)μμ μ£Όλ‘ μ μ©ν 맀κ°λ³μ λ³νμ κΈ°μΈκΈ° λΉκ΅(μμΉ, κ°μκ° κ°μ΄ λνλ μΌκ΄μ± μλ λΉκ΅κ° λΆκ° ν¨)보λ€λ λμΌν κΈ°μ€(r-μ§μ )μ μλμ μΌλ‘
νΌκ²μμ κ·ΌνΌλ‘λ μ λλ₯Ό μ λμ μΌλ‘ ꡬλ³ν μ μλ μ§νλ‘ μ¬μ©ν μ μλ μ₯μ μ΄ μμμ μ μ μλ€.
λ€μ ν 2μ 11λͺ
νΌκ²μ λͺ¨λμ λνμ¬ κ·ΌνΌλ‘λ μ λ ꡬλ³μ μ€μν λΆμ κ²°κ³Όλ₯Ό μ λμ μΌλ‘ μ μνμλ€.
ν 2μ λνλΈ νΌκ²μ 1μ κ²°κ³Όλ 80%MVC μμΆμΌλ‘ κ°κ° μμ§ν 9κ°μ νλ©΄κ·Όμ λ μ νΈλ‘λΆν° WCMNF λ³μλ‘ κ΅¬ν μλμ μ곑 κ°μ νκ· μ΄ d=5.87λ‘,
20%MVC μ νΈμ κ²½μ°μλ d=2.31λ‘ κ°κ° λνλ, κ·Έ μ λμ μ°¨μ΄κ° 3.56μμ 보μ¬μ£Όκ³ μλ€. λν νΌκ²μ1μ κ²½μ°, 80%MVC μμΆμ
30μ΄κ° μ μ§νλ©° μμ§ν νλ©΄κ·Όμ λ μ νΈλ‘λΆν° WCMDF λ³μλ‘ μΆμ ν κ·ΌνΌλ‘λ μ λλ d=8.64, 20%MVC μ νΈμμ μΆμ ν κ·ΌνΌλ‘λ μ λλ
d=3.53λ‘ κ°κ° λνλ, μ λμ μΈ κ·ΌνΌλ‘λ μ λ μ°¨μ΄κ° 5.11μμ 보μ¬μ£Όλ κ²°κ³Όλ‘λ κ°μ£Όν μ μλ€.
ν 1. 11λͺ
νΌκ²μμ λν κ·ΌνΌλ‘λ μ λ κ΅¬λ³ κ²°κ³Ό
Table 1. Results of muscle fatigue level discrimination for 11 subjects
Parameter
Subject
|
d(80%)$-$d(20%)= level difference[%]
|
WCMNF
|
WCMDF
|
1
|
5.87$-$2.31$=$ 3.56
|
8.64$-$3.53$=$ 5.11
|
2
|
4.38$-$3.29$=$ 1.09
|
6.09$-$5.62$=$ 0.47
|
3
|
6.27$-$3.57$=$ 2.70
|
5.92$-$3.76$=$ 2.16
|
4
|
4.47$-$2.78$=$ 1.69
|
7.30$-$4.70$=$ 2.60
|
5
|
6.22$-$3.59$=$ 2.63
|
8.80$-$7.92$=$ 0.88
|
6
|
6.22$-$3.71$=$ 2.51
|
8.80$-$7.80$=$ 1.00
|
7
|
4.69$-$3.81$=$ 0.88
|
6.31$-$5.98$=$ 0.33
|
8
|
5.22$-$3.17$=$ 2.05
|
6.09$-$4.73$=$ 1.36
|
9
|
6.19$-$4.64$=$ 1.55
|
7.94$-$5.10$=$ 2.84
|
10
|
7.98$-$4.41$=$ 3.57
|
8.43$-$5.67$=$ 2.76
|
1
|
6.49$-$5.22$=$ 1.27
|
6.44$-$5.48$=$ 0.96
|
μ νμ κ²°κ³Όλ‘λΆν° 20, 80%MVCμ νλ©΄κ·Όμ λ μ νΈλ‘λΆν° WCMNF λ³μλ‘ μΆμ ν κ·ΌνΌλ‘λ μ λμ μ°¨μ΄λ μ΅λ d=3.57(νΌκ²μ 10, νΌκ²μ
1μ κ²½μ°λ μ μ¬), μ΅μ d=0.88(νΌκ²μ 7), WCMDF λ³μμ κ²½μ°, μ΅λ d=5.11(νΌκ²μ 1), μ΅μ d=0.33(νΌκ²μ 7)λ‘ κ°κ°
λνλ¬μΌλ©°, 11λͺ
νΌκ²μ λͺ¨λμ λνμ¬ μλμ μΌλ‘ κ°ν μμΆλ ₯μΌ κ²½μ°μ κ·ΌνΌλ‘λ μ λκ° ν¬κ²(d κ°μ΄ ν¬κ²) λνλ κ·Όμ‘μ μ리νμ μΈ νΉμ±μ λΆν©νκ²
κ·ΌνΌλ‘λ μ λμ ꡬλ³μ΄ κ°λ₯νμμμ 보μ¬μ£Όκ³ μλ€.
μ΄μμ λΆμ κ²°κ³Όλ‘λΆν° λ³Έ μ°κ΅¬μμ μ μν κ°μ€-λμ -μ κ·ν 맀κ°λ³μ WCMDFλ νΌκ²μμ κ·Ό μ리νμ μΈ νΉμ±μ λ°λΌμ μλ‘ λ€λ₯΄κ² λ°μνλ κ·ΌνΌλ‘λ
μ λμ μ°¨μ΄λ₯Ό μ λμ μΌλ‘ ꡬλ³ν μ μμΌλ©°, μλ‘ λ€λ₯Έ μμΆ μλμ λ°λ₯Έ κ·Όμν μ€ν νκ²½μ λ³ν μμΈμ μν μ νΈμ ν΅κ³μ νΉμ± λ³νμλ μΌκ΄μ μΌλ‘
κ·ΌνΌλ‘λ μ λμ ꡬλ³μ΄ κ°λ₯ν¨μ μ μ μλ€. μ¦ λ¨μΌ νΌκ²μ κ°μμ κ·ΌνΌλ‘λ μ λλ₯Ό κ·ΌνΌλ‘λκ° μλ κ²½μ°μ r-μ§μ μ κΈ°μ€μΌλ‘, WCMDF λ³μμ
λ³ν곑μ κ³Όμ μλμ μ곑 κ°μ μ΄μ©νμ¬ μλ‘ λ€λ₯Έ κ·ΌνΌλ‘λ μ λλ₯Ό μ λμ μΌλ‘ ꡬλ³ν μ μμμ μ μνλ κ²°κ³Όλ‘ λ³Ό μ μλ€.
5. κ²° λ‘
λ³Έ μ°κ΅¬μμλ νλ©΄κ·Όμ λ μ νΈλ₯Ό λμμΌλ‘ λ³΄λ€ κ°κ±΄νκ² μ λμ μΌλ‘ κ·ΌνΌλ‘λλ₯Ό μΆμ ν μ μλ 맀κ°λ³μλ₯Ό μμλ΄κ³ , μ΄ λ³μλ₯Ό μ μ©νμ¬ νΌκ²μ κ°μΈμ
κ·ΌνΌλ‘λ μ λλ₯Ό ꡬλ³νκΈ° μν λΆμμ μλνμλ€. μ΄λ₯Ό μνμ¬ λ¨Όμ , 6κ°μ κ°μ€-λμ -μ κ·ν 맀κ°λ³μ WCMNF, WCMDF, WCSMR, WCTUF,
WCSPF, WCZCFλ€μ μλ‘κ² μ μνμμΌλ©°, νΌκ²μ 11λͺ
μ λμμΌλ‘ λ±μ²μ± 20, 80%μ΅λμμμμΆμΌλ‘ μ΄λλ°κ·Όμμ μμ§ν νλ©΄κ·Όμ λ μ νΈλ₯Ό
λμμΌλ‘ μ΄λ€ 맀κ°λ³μμ κ·ΌνΌλ‘λ μΆμ μ±λ₯μ νκ°νμμΌλ©°, μ΄λ‘λΆν° μ μ ν 맀κ°λ³μλ₯Ό μ΄μ©νμ¬ 11λͺ
νΌκ²μμ κ·ΌνΌλ‘λ μ λλ₯Ό μ λμ μΌλ‘ ꡬλ³νλ
λΆμμ μ€μνμλ€.
λΆμ κ²°κ³Ό, κ·ΌνΌλ‘λ κ²μΆμ κ°κ±΄μ±(robustness)κ³Ό λ―Όκ°μ±(sensitivity)μ μΈ‘λ©΄μμ λ³Έ μ°κ΅¬μμ μ μν κ°μ€-λμ -μ κ·ν 맀κ°λ³μλ€μ
μ±λ₯μ΄ κΈ°μ‘΄μ μ¬μ©λμ΄μ¨ μ£Όνμ 맀κ°λ³μλ€μ λΉνμ¬ μ°μ νμμΌλ©°, κ°μ₯ μ°μν μ±λ₯μ λνλΈ WCMDF 맀κ°λ³μλ μμΆλ ₯μ λ°λ₯Έ μλ‘ λ€λ₯Έ κ·ΌνΌλ‘λ
μ λλ₯Ό 11λͺ
νΌκ²μ λͺ¨λμ λνμ¬ μ λμ μΌλ‘ ꡬλ³ν μ μμμ΄ νμΈλμλ€.
ν₯ν, λ³Έ μ°κ΅¬μμ λ°νμ§ κ²°κ³Όλ₯Ό λ°νμΌλ‘ λ³΄λ€ λ§μ νΌκ²μλ₯Ό λμμΌλ‘ μ€ννμ¬ κ° λ§€κ°λ³μλ€μ ν΅κ³μ μ μμ±μ μ λ°νκ² κ²μ¦νκ³ , κ·ΌνΌλ‘λ μ λλ₯Ό
λ³΄λ€ μ λμ μΌλ‘ λνλΌ μ μλ μλ‘μ΄ μκ³ λ¦¬μ¦μ κ°λ°μ κ΄ν μ°κ΅¬κ° μ΄μ΄μ§λ€λ©΄, νλ©΄κ·Όμ λ μ νΈλ₯Ό λμμΌλ‘ νλ κ·ΌνΌλ‘λ κ²μΆ κ²°κ³Όμ μ€μ©μ±μ ν₯μμν€λλ°
κΈ°μ¬ν μ μμ κ²μΌλ‘ μ¬λ£λλ€.
References
J. V. Basmajian, C. J. De Luca, 1985, De Luca, Muscles alive: Their functions revealed
by electromyography, Baltimore, MD, Williams & Wilkins
R. M. Enoka, 2012, Muscle fatigue β from motor units to clinical symtoms, J. of Biomechanics,
Vol. 45, pp. 427-433
R. Merletti, D. Biey, G. Prato, A. Orusa, 1985, On-line monitoring of the median frequency
of the Surface EMG power spectrum, IEEE Trans., BME, Vol. 32, No. 1, pp. 1-7
G. V. Dimitrov, T. I. Arabadzhiev, K. N. Mileva, J. L. Bowtell, N. Crichton, N. A.
Dimitrova, 2006, Muscle fatigue during dynamic contractions assessed by new spectral
indices, Med. Sci. Sports Exerc., Vol. 38, No. 11, pp. 1971-1979
M. Cifrek, V. Medved, S. Tonkovic, S. Ostojic, 2009, Surface EMG based muscle fatigue
evaluation in biomechanics, Clinical Biomechanics, Vol. 24, pp. 327-340
C. Rita, J. Mark, P. Brach S. Marco, Y. Jieping, P. Sethuraman, 2012, A subject independent
method for automatically grading electromyographic features during a fatiguing contraction,
IEEE Trans., BME, Vol. 59, No. 6, pp. 1749-1757
L. Kahl, U. G. Hofmann, 2016, Comparison of algorithms to quantify muscle fatigue
in upper limbs muscles based on sEMG signals, Med., Eng. and Physics, Vol. 38, pp.
1260-1269
V. Rocha Jr., J. C. Carmo, F. A. Nascimento, 2018, Weighted- Cumulated SEMG Muscle
Fatigue Estimator, IEEE J. of Biomedical & Health Informatics, Vol. 22, No. 6, pp.
1854-1862
J. Lee, 2019, Analysis of Muscle Fatigue Determination and Sensitivity for Parameters
to Detect Muscle Fatigue from Surface EMG Signals, J. of KIEE, Vol. 68, No. 4, pp.
573-578
A. Papoulis, Probability, 1965, Random Variables and Stochastic Processes, Mcgraw-Hill,
NY
J. Lee, M. Y. Jung, S. H Kim, 2011, Reliability of spike and turn variables of surface
EMG during isometric voluntary contractions of the biceps brachii muscle, J. Electromyogr.
Kinesiol., Vol. 21, pp. 119-127
http://www.delsys.com
C. M. Thompson, L. Shure, 2002, Matlab and Simulink User's Guide, Mathworks Inc.
μ μμκ°
He received his Ph.D. degrees in electronic engineering from UOS in Korea.
Since 1999 he has been working with the Dept. of Electrcal and Control engineering
of Kangwon National University, Korea. His main interest is in the area of biomedical
signal processing.